Ασκληπιό και Ιπποκράτη ξέρουμε, Γαληνό το ίδιο. Πόσοι γνωρίζουμε για τον Σωρανό?

Ο Σωρανός ο Εφέσιος έζησε το πρώτο μισό του 2ου μ. Χ. αιώνος και άσκησε την ιατρική στην Αλεξάνδρεια και τη Ρώμη.Ο Σωρανός θεωρούνταν ήδη από την Αρχαιότητα ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της σχολής των Μεθοδικών, η οποία πρωτοεμφανίστηκε γύρω στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. Ωστόσο, έγινε η σημαντικότερη μεταξύ των άλλων –Εμπειρικής και Δογματικής– στη Ρώμη, στα χρόνια της μεγάλης ακμής της αυτοκρατορίας.

Οι ιατροί που την ακολουθούσαν πίστευαν ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελούνταν από άτομα και πόρους, ιδέα που προφανώς προήλθε από τους φιλοσόφους Δημόκριτο και Επίκουρο. Όλες οι ασθένειες ήταν το αποτέλεσμα μεταβολής της ισορροπημένης σχέσης των ατόμων και των πόρων. Το ανθρώπινο σώμα λαμβανόταν ως σύνολο. Συνεπώς, οι παθολογοανατομικές, ανατομικές και φυσιολογικές γνώσεις θεωρούνταν περιττές, όπως επίσης και οι κανόνες υγιεινής και η πρόγνωση. Η ίαση ήταν δυνατή με ελάχιστα φάρμακα. Επιπλέον, η σχολή αναγνώρισε το διαχωρισμό μεταξύ χρόνιων και οξέων παθήσεων.
Ο Σωρανός δεν περιορίστηκε στην ιδεολογία της σχολής των Μεθοδικών. Πνεύμα ανήσυχο, με ευρεία παιδεία και εκπαίδευση, διαφοροποιήθηκε τόσο στη θεωρία που διατύπωσε όσο και στις θεραπείες που πρότεινε. Το έργο του παράλληλα αντανακλά τις έντονες διαφωνίες και συζητήσεις σχετικά με τις ιατρικές μεθόδους της Ρωμαϊκής εποχής. Οι κάθε είδους θεραπευτές κάλυπταν ευρύ φάσμα κοινωνικών θέσεων και μορφωτικού επιπέδου. Οι προσφερόμενες θεραπείες ποίκιλλαν, από τη χειρουργική και τα φάρμακα έως τη θαυματουργία και την ιατρομαντεία.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Σωρανός προβάλλει ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα επιστήμονα, με διεισδυτικό και ανήσυχο πνεύμα. Απέκτησε τη φήμη, τόσο στον αρχαίο κόσμο όσο και μεταγενέστερα, του κορυφαίου γυναικολόγου, μαιευτήρα και παιδιάτρου.
Σε αντίθεση με τους άλλους Μεθοδικούς, ο Σωρανός τροποποίησε πολλές από τις απόψεις της σχολής, ώστε να προσαρμοστεί στο πνεύμα της εποχής. Πίστευε στην πλήρη επιστημονική κατάρτιση του ιατρού, δικαιολογώντας με τον τρόπο αυτό τη γνώση φυσιολογίας και αιτιολογίας των ασθενειών. Έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την ανατομία και την ανατομή, κλάδους τους οποίους περιφρονούσαν οι Μεθοδικοί, προφανώς επηρεασμένος και από τις σπουδές του στην Αλεξάνδρεια. Παραδεχόταν, κυρίως, την προσφορά τους στον καθορισμό κατάλληλης θεραπείας. Γνώριζε πότε και πώς να διαφοροποιεί την ιδανική θεραπεία του προς όφελος της αποτελεσματικότητας. Διαχώριζε τις ασθένειες σε χρόνιες και οξείες, εφαρμόζοντας την κυκλική θεραπεία για τις χρόνιες. Ασχολήθηκε διεξοδικά με την υγιεινή, τη χειρουργική και τη φαρμακολογία. Τα φάρμακα που επέλεγε ήταν απλά, εύκολα παρασκευάσιμα και αποτελεσματικά, ενώ απέρριπτε και σχολίαζε αρνητικά αυτά που δε σέβονταν τον ασθενή και την κατάστασή του.
Πρωταρχική σημασία για το Σωρανό είχε η καλή ψυχολογική και σωματική υγεία των πελατών του. Η ευαισθησία του στις ανάγκες τους και η μεγάλη του προσαρμοστικότητα κατά περίπτωση είχαν εκτιμηθεί ιδιαίτερα. Οι αρετές του, καθώς και το πνεύμα ανθρωπισμού και συμπόνιας που τον διέπνεαν, αποκαλύπτονται και στις περιγραφές των ψυχικών ασθενειών. Ήταν ένας από τους πρώτους ιατρούς που ασχολήθηκαν με την ταξινόμηση των φρενοπαθειών, προτείνοντας θεραπείες με βάση την ανθρώπινη συμπεριφορά και κατανόηση προς τους ασθενείς. Ως ορθολογιστής κατέκρινε τις προλήψεις και τις ιατρομαντείες. Αναγνωρίζοντας, όμως, τους ψυχολογικούς παράγοντες ως ισχυρότερους ακόμα και από τα φάρμακα, επέτρεπε στους ασθενείς να φορούν φυλακτά, έχοντας επίγνωση της βοήθειας που τους πρόσφερε η πίστη τους σε αυτά.
Η γυναικολογία υπήρξε ο κλάδος στον οποίο διακρίθηκε ιδιαίτερα, γράφοντας το μεγαλύτερο και πληρέστερο ιατρικό σύγγραμμα της αρχαιότητας, το Περί γυναικείων παθών. Στο μνημειώδες αυτό σύγγραμμα αποκαλύπτεται η αυθεντία του Σωρανού, καθώς και πολλές πλευρές της προσωπικότητάς του αλλά και των ιατρικών του μεθόδων. Ανεκτίμητο από ιατρικής και ιστορικής άποψης, εντυπωσιάζει όχι μόνο με τον όγκο του αλλά κυρίως με τον εύληπτο λόγο και την πρακτικότητά του.
Η φήμη του ήταν μεγάλη και περιγράφεται με τους πιο κολακευτικούς χαρακτηρισμούς, όπως Medicinae auctor nobillisimus.
Το γυναικολογικό του έργο Περί γυναικείων παθών παρέμεινε θεμελιώδες. Στα ελληνικά και σε λατινικές μεταφράσεις επηρέασε την ιατρική πρακτική σε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μέσω του έργου του Παύλου Αιγινήτη, ιατρού του 7ου αι. μ.Χ., έγινε γνωστό στους Άραβες ιατρούς. Η λατινική μετάφραση του Muscio παρέμεινε δημοφιλής το Μεσαίωνα και κληροδοτήθηκε στην ιατρική γραμματεία της Ύστερης Αναγέννησης μέσω γερμανικών, γαλλικών, αγγλικών, ολλανδικών και ισπανικών διασκευών. Έως το 16ο αιώνα η προσφορά του στη γυναικολογία, τη μαιευτική και την εμβρυολογία θεωρούνταν αξεπέραστη, χωρίς να έχει σημειωθεί καμία ουσιαστική πρόοδος.
Πιο κάτω παρατίθενται ψήγματα του εκπληκτικού αυτού συγγράμματος.
Στο πρώτο κεφάλαιο που φέρει τον τίτλο "Πως γνωρίζεται το προς ανατροφήν επιτήδειον" (Πως αναγνωρίζουμε το βρέφος που αξίζει να αναθρέψουμε) ο Σωρανός καταγράφει μερικούς κανόνες-οδηγίες, που θα βοηθήσουν ιδιαίτερα τις μαίες να εκτιμήσουν την κατάσταση του νεογέννητου.
Η μαία θα δει πρώτα το φύλο του νεογέννητου, αγόρι ή κορίτσι και στη συνέχεια θα κρίνει την φυσική κατάσταση, "το ευφυές" του νεογέννητου πρώτον από την κατάσταση της εγκυμοσύνης και τη διάρκειά της, τονίζοντας ότι οι ασθένειες της μητέρας βλάπτουν το έμβρυο. Κατά δεύτερον θα σημειώσει αν γεννήθηκε στο κατάλληλο χρονικό όριο, ένατο μήνα ή αργότερα ή τον έβδομο μήνα (τα πρόωρα νεογέννητα, ως γνωστό, έχουν μεγαλύτερα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας).
Μετά θα ελέγξει αν κλαίει "μετά τόνου του προσήκοντος", ή δεν κλαίει ή κλαίει ασυνήθιστα, αν είναι αρτιμελές με υγιή όργανα αισθήσεων και με ελεύθερα τα ανοίγματα ώτων, ρινός, φάρυγγος, ουρήθρας, πρωκτού. Μετά θα εξετάσει τις κινήσεις των άκρων και τις αρθρώσεις, την εμφάνιση και την ευαισθησία του δέρματος. Και καταλήγει: αν διαπιστωθεί ότι είναι αντίθετα με τα λεχθέντα τότε το βρέφος δεν είναι κατάλληλο να ανατραφεί.
Οι βασικές αρχές πρώτης εκτίμησης της κατάστασης του νεογέννητου παραμένουν κατά βάση ίδιες και σήμερα. Η βασική διαφορά καταγράφεται στην παραδοχή πως το νεογέννητο είναι ακατάλληλο για ανατροφή, αν δεν πληροί κάποια η κάποιες από τις «προδιαγραφές» καλής υγείας. Αν αυτό λεγόταν σήμερα θα εθεωρείτο απάνθρωπο ,όχι γιατί το ανθρώπινο γένος εξανθρωπίσθηκε (sic), αλλά γιατί οι πρόοδοι της Ιατρικής επιτρέπουν την, σε σημαντικό ποσοστό, διόρθωση ατελειών η θεραπεία παθήσεων που τότε οδηγούσαν στο στο μοιραίο η σε βαριά αναπηρία.
Τις παρατηρήσεις αυτές του Σωρανού για την κατάσταση του νεογέννητου ο συνάδελφος Γαλανάκης σε άρθρο του στο Lancet με τίτλο "Apgar score and Soranus of Ephesus", τις συγκρίνει με εκείνες της αναισθησιολόγου Virginia Apgar. Εκ των πέντε κριτηρίων, εκτός του ενός (των καρδιακών παλμών), τα τέσσερα βρίσκονται χονδρικά στις οδηγίες του Σωρανού, ο οποίος όμως προσθέτει τις δυσμορφίες του νεογνού, την ωριμότητά του νεογέννητου και την κατάσταση της εγκυμοσύνης.
Δέκαεννέα αιώνες πριν είχε περιγράψει τα τέσσερα από τα πέντε, σήμερα εφαρμοζόμενα, κριτήρια εκτίμησης της κατάστασης του νεογέννητου!
Ακόμη ο Σωρανός δίνει τις παρακάτω οδηγίες για τις τροφούς, παραμάνες, που κατά αναλογία αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό και για τις γυναίκες που φροντίζουν τα βρέφη στη σημερινή μας εποχή. Τονίζει ότι η γυναίκα που θα φροντίζει το βρέφος εκτός από τη σωματική υγεία θα πρέπει να είναι σώφρων, να απέχει από ακολασίες... να είναι ευαίσθητη και στοργική και να προσφέρει τις φροντίδες αγογγύστως. Να έχει ήπιο χαρακτήρα, διότι οι ευερέθιστες νευριάζουν και επειδή δεν μπορούν να σταματήσουν το κλάμα του μωρού τα πετάνε από τα χέρια τους ή τα ταρακουνάνε επικίνδυνα. Να μην είναι δεισιδαίμων και θρησκόληπτη για να μην θέσει σε κίνδυνο το μωρό. Να αγαπάει την καθαριότητα, ώστε να το αλλάζει συχνά και να είναι το μωρό καθαρό, να μην μένει ξάγρυπνο από τα τσουξίματα ή να παθαίνει διάφορες πληγές, παρατρίμματα. Ακόμη ο Σωρανός τονίζει ότι καλό είναι η τροφός να είναι Ελληνίδα για να εθιστεί το βρέφος στην καλλίτερη από όλες τις γλώσσες, δίνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο σημασία στην γλωσσική επικοινωνία του βρέφους για την ψυχοπνευματική του ανάπτυξη
Ακόμη συμβουλεύει όπως η θηλάζουσα κάνει φωνητικές ασκήσεις, λουτρό, να τρώει εύγεστα φαγητά, να διασκεδάζει ("τη διαχύσει της ψυχής" όπως γράφει) και να γυμνάζεται εφ' όσον μπορεί. Και όλα αυτά που θα κάνει η θηλάζουσα θα επιφέρουν μία αναζωογόνηση σε όλο το σώμα και κατ' ακολουθία στους μαστούς. Πάρα πολύ σωστή παρέμβαση του Σωρανού πως στη λειτουργία παραγωγής του γάλακτος κατά το θηλασμό συμμετέχουν και ψυχολογικοί παράγοντες τους οποίους θα πρέπει να γνωρίζουν οι γιατροί και οι μαίες για να βοηθηθεί η θηλάζουσα ώστε να διατηρηθεί ο θηλασμός και η διατροφή του βρέφους.
Μάλιστα ο Σωρανός με έμφαση τονίζει ότι παρά τη μείωση του γάλακτος θα πρέπει να συνεχίζεται ο θηλασμός, διότι το ερέθισμα του θηλασμού φέρνει σιγά-σιγά περισσότερο γάλα.
Tι θα μπορούσε να προσθέσει σήμερα κάποιος?
Βρείτε μου γιατρό που θα διαφωνήσει ουσιαστικά με κάτι από αυτά σήμερα.
Εκπληκτική και η ερμηνεία των λέξεων κύηση και σύλληψη από τον Σωρανό.
Κύησις καλείται "παρά το κεύθησις είναι, τουτ' έστιν απόκρυψις. Το γαρ κεύθειν εστί κρύπτειον και το εν τη μήτρα δε συνειλημμένον κρύπτεται".
Σύλληψις "ωνόμασται από του συγκράτησις είναι του σπέρματος" .

Η ψυχρή παρατήρηση, ο εντοπισμός σφαλμάτων, η αποφυγή επανάληψής τους, η εξεύρεση τρόπων αποτροπής τους είναι ΕΠΙΣΤΗΜΗ.

Η με παρωπίδες όραση, η ωραιοποίηση αδυναμιών και η ανοχή τους, η εναπόθεση των ελπίδων στον καλό Θεούλη «ος τα πανθ ορά», αλλά δεν παρεμβαίνει (δίκην προεδρεύοντος), και η των θαυμάτων πίστη δεν είναι Επιστήμη.


Σημ. Σύμφωνα με τη Σούδα υπήρχαν δύο Εφέσιοι ιατροί με το όνομα Σωρανός. Ο πρώτος έζησε μεταξύ του 98 και 138 μ.Χ., οι γονείς του ονομάζονταν Μένανδρος και Φοίβη, σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και εξάσκησε την ιατρική στη Ρώμη. Είχε πλούσιο συγγραφικό έργο. Ο δεύτερος ήταν μεταγενέστερος και έγραψε τα βιβλία Περί γυναικείων παθών και Βίοι ιατρών και αιρέσεις και συντάγματα. Οι μελετητές, όχι χωρίς προβληματισμό, θεωρούν ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο.